یکی از نظرات مهمی که همواره در میان علما و دانشمندان علوم قرآنی مورد توجه بوده است، بحث دربارۀ اعجاز قرآن کریم است. در نخستین قرون اسلامی، از قرن اول تا پایان قرن سوم هجری، تقریباً کتابی که بهطور مستقل و صریح به مسیلۀ اعجاز قرآن کریم بپردازد، تالیف نشده است. بیشتر کتب این دوره دربارۀ مسایلی چون علوم قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، ملل و نحل، سیره و غیره است. با این حال بارقههای علم اعجاز قرآن و زمینۀ پیشرفت و تطور آن را باید در کتب همین دوره جستوجو کرد. دربارۀ جنبههای اعجاز قرآن کریم دو وجه اساسی مطرح میشود. یک وجه اثبات اعجاز ادبی قرآن که شامل بلاغت، فصاحت، نظم و زیبایی آن است. وجه دیگر اعجاز قرآن، بررسی آن از جنبۀ محتوایی، معنایی، علوم و معارف آن است. بلاغت قرآن کریم و بحث دربارۀ جنبههای ادبی آن یکی از مهمترین دلایل علما دربارۀ اعجاز این کتاب آسمانی است، بهطوریکه در نخستین قرون اسلامی، کتابهایی تالیف شده است که هرچند بهطور آشکار به بحث دربارۀ اعجاز قرآن نپرداختهاند. این کتاب ترجمۀ سه رساله به نامهای فی بیان الاعجازالقرآن از خطابی، النکت فی اعجازالقرآن از رمانی و الرساله الشافیه از عبدالقاهر جرجانی است که توسط دو تن از نویسندگان معاصر مصر و از اساتید دانشگاه اسکندریه به نامهای محمد خلفالله و محمد زغلول سلام در یک مجموعه گردآوری شده است. هر یک از این سه نویسنده در بیان اعجاز قرآن کریم وجوه مختلفی را بیان کردهاند، اما بیشتر توجه و تمرکز آنها به مسیلۀ نظم و بلاغت قرآن کریم بوده است. خطابی از میان وجوهی که دربارۀ اعجاز قرآن بیان کرده است، بیشتر به بحث دربارۀ بلاغت آن پرداخته و علت اعجاز قرآن کریم را در این دانسته است که الفاظ، معانی و نظم قرآن کریم برتر از فهم و دانش آدمی است. رمانی هفت جنبه را برای اعجاز قرآن کریم ذکر کرده است و سپس از میان وجوه ذکرشده، بهطور مفصل به بحث دربارۀ ابواب دهگانۀ بلاغی اعجاز قرآن کریم پرداخته است. او با آوردن آیاتی از قرآن مجید در ذیل هر یک از این انواع بلاغی، بلاغت و فصاحت آنها را بررسی کرده است و سپس در پایان رساله، دیگر وجوه اعجاز قرآن را بهطور مختصر توضیح داده است. جرجانی در آغار رساله با استناد به این مسیله که اعراب دورۀ پیامبراکرم (ص)، بلیغتر و فصیحتر از اعراب متاخر بودهاند، نتیجه میگیرد که یکی از دلایل مهم در اثبات اعجاز قرآن کریم، توجه به دلایل احوال و دلایل اقوال اعراب دورۀ پیامبر اکرم (ص) است و بعد از بررسی این دلایل، چنین نتیجه میگیرد که بهطور قطع قرآن معجزه است. او سپس به بیان اعجاز قرآن کریم از بابت نظم آن پرداخته است. به دلیل اهمیت این سه رساله در اثبات اعجاز قرآن کریم و نیز با توجه به اینکه این رسایل از سه دانشمند با سه دیدگاه متفاوت (محدث، معتزلی و سنی شافعی) نگاشته شده است و هر سه به بیان جنبۀ ادبی و بلاغی اعجاز قرآن پرداختهاند و همچنین باتوجهبه جایگاه رفیع قرآن مجید در میان ما مسلمانانٰ بر آن شدیم تا با ترجمۀ این کتاب مفید قدمی هرچند کوچک در راه معرفی و شناخت عظمت و معنویت و ادبیت قرآن برداریم. دربارۀ شیوۀ ترجمۀ اثر حاضر این نکته را باید یادآور شد که این اثر فقط شامل ترجمۀ کتاب ثلاث رسال فی اعجازالقرآن نیست، بلکه برای سودمندی و قابل درکتر شدن آن پارهای از مباحث به کتاب افزوده شد که عبارتاند از: 1. ابتدا خلاصهای از شرح حال گردآورندگان کتاب (محمد خلفالله و محمد زغلول سلام) بیان شده و نیز برخی از کتب آنها ذکر و گاه در چندین سطر معرفی شده است. 2. ذکر ترجمۀ آیات و احادیث در پانوشت. 3. علاوهبر ترجمۀ آیات، در برخی از موارد برای درک بهتر آیات به توضیحات بیشتری نیاز بود که این موضوع با مراجعه به کتب تفسیر برطرف شد. 4. مراجعه به کتب تراجم معتبر و مشهور برای ذکر توضیحاتی دربارۀ زندگینامۀ اشخاص مطرحشده در کتاب که شامل نام بزرگان علم بلاغت، مفسران قرآن، شعرا و نویسندگان و دیگر شخصیتها است. این موردها در پانوشت کتاب ذکر شده است. 5. در برخی از مواضع کتاب حقیقتی تاریخی و داستانی نهفته است که صاحبان سه رساله نیازی به نقل داستان ندیدهاند و گردآورندگان نیز به ذکر داستان نپرداختهاند، اما برای درک بهتر مطالب، لازم دیده شد که این داستانها در ترجمۀ کتاب و در پانوشت ذکر شود؛ بهطور مثال داستان ازدواج دو دختر پیامبر با دو پسر ابوالهب و دیگر وقایع مربوط به این داستان از این جمله است. نمونههای دیگر با مراجعه به پانوشت صفحات آشکار میشود. 6. برخی از واژگان و اصطلاحات به توضیح و تعریف اضافه نیاز داشت که در پانوشت به تعریف آن اقدام شد. بهطور مثال ذکر توضیحاتی دربارۀ شعرای جاهلی و مخضرمین و محدثین یا دیگر اصطلاحات. 7. گردآورندگان این سه رساله در قسمت تعلیقات کتاب، به کتب استفادهشدۀ خود ارجاع دقیق و جامعی نداشتهاند که با مراجعه به کتب مربوطه، ارجاع دقیق آنها در خود متن و در قسمت منابع و مآخذ ذکر شد.
نسخه چاپی موجود نمی باشد
ابوسلیمان خطابی , عبدالقاهر جرجانی , ابوالحسن رمانی
مهندس مریم اکبری , دکتر کاظم دزفولیان
یکی از نظرات مهمی که همواره در میان علما و دانشمندان علوم قرآنی مورد توجه بوده است، بحث دربارۀ اعجاز قرآن کریم است. در نخستین قرون اسلامی، از قرن اول تا پایان قرن سوم هجری، تقریباً کتابی که بهطور مستقل و صریح به مسیلۀ اعجاز قرآن کریم بپردازد، تالیف نشده است. بیشتر کتب این دوره دربارۀ مسایلی چون علوم قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، ملل و نحل، سیره و غیره است. با این حال بارقههای علم اعجاز قرآن و زمینۀ پیشرفت و تطور آن را باید در کتب همین دوره جستوجو کرد. دربارۀ جنبههای اعجاز قرآن کریم دو وجه اساسی مطرح میشود. یک وجه اثبات اعجاز ادبی قرآن که شامل بلاغت، فصاحت، نظم و زیبایی آن است. وجه دیگر اعجاز قرآن، بررسی آن از جنبۀ محتوایی، معنایی، علوم و معارف آن است. بلاغت قرآن کریم و بحث دربارۀ جنبههای ادبی آن یکی از مهمترین دلایل علما دربارۀ اعجاز این کتاب آسمانی است، بهطوریکه در نخستین قرون اسلامی، کتابهایی تالیف شده است که هرچند بهطور آشکار به بحث دربارۀ اعجاز قرآن نپرداختهاند. این کتاب ترجمۀ سه رساله به نامهای فی بیان الاعجازالقرآن از خطابی، النکت فی اعجازالقرآن از رمانی و الرساله الشافیه از عبدالقاهر جرجانی است که توسط دو تن از نویسندگان معاصر مصر و از اساتید دانشگاه اسکندریه به نامهای محمد خلفالله و محمد زغلول سلام در یک مجموعه گردآوری شده است. هر یک از این سه نویسنده در بیان اعجاز قرآن کریم وجوه مختلفی را بیان کردهاند، اما بیشتر توجه و تمرکز آنها به مسیلۀ نظم و بلاغت قرآن کریم بوده است. خطابی از میان وجوهی که دربارۀ اعجاز قرآن بیان کرده است، بیشتر به بحث دربارۀ بلاغت آن پرداخته و علت اعجاز قرآن کریم را در این دانسته است که الفاظ، معانی و نظم قرآن کریم برتر از فهم و دانش آدمی است. رمانی هفت جنبه را برای اعجاز قرآن کریم ذکر کرده است و سپس از میان وجوه ذکرشده، بهطور مفصل به بحث دربارۀ ابواب دهگانۀ بلاغی اعجاز قرآن کریم پرداخته است. او با آوردن آیاتی از قرآن مجید در ذیل هر یک از این انواع بلاغی، بلاغت و فصاحت آنها را بررسی کرده است و سپس در پایان رساله، دیگر وجوه اعجاز قرآن را بهطور مختصر توضیح داده است. جرجانی در آغار رساله با استناد به این مسیله که اعراب دورۀ پیامبراکرم (ص)، بلیغتر و فصیحتر از اعراب متاخر بودهاند، نتیجه میگیرد که یکی از دلایل مهم در اثبات اعجاز قرآن کریم، توجه به دلایل احوال و دلایل اقوال اعراب دورۀ پیامبر اکرم (ص) است و بعد از بررسی این دلایل، چنین نتیجه میگیرد که بهطور قطع قرآن معجزه است. او سپس به بیان اعجاز قرآن کریم از بابت نظم آن پرداخته است. به دلیل اهمیت این سه رساله در اثبات اعجاز قرآن کریم و نیز با توجه به اینکه این رسایل از سه دانشمند با سه دیدگاه متفاوت (محدث، معتزلی و سنی شافعی) نگاشته شده است و هر سه به بیان جنبۀ ادبی و بلاغی اعجاز قرآن پرداختهاند و همچنین باتوجهبه جایگاه رفیع قرآن مجید در میان ما مسلمانانٰ بر آن شدیم تا با ترجمۀ این کتاب مفید قدمی هرچند کوچک در راه معرفی و شناخت عظمت و معنویت و ادبیت قرآن برداریم. دربارۀ شیوۀ ترجمۀ اثر حاضر این نکته را باید یادآور شد که این اثر فقط شامل ترجمۀ کتاب ثلاث رسال فی اعجازالقرآن نیست، بلکه برای سودمندی و قابل درکتر شدن آن پارهای از مباحث به کتاب افزوده شد که عبارتاند از: 1. ابتدا خلاصهای از شرح حال گردآورندگان کتاب (محمد خلفالله و محمد زغلول سلام) بیان شده و نیز برخی از کتب آنها ذکر و گاه در چندین سطر معرفی شده است. 2. ذکر ترجمۀ آیات و احادیث در پانوشت. 3. علاوهبر ترجمۀ آیات، در برخی از موارد برای درک بهتر آیات به توضیحات بیشتری نیاز بود که این موضوع با مراجعه به کتب تفسیر برطرف شد. 4. مراجعه به کتب تراجم معتبر و مشهور برای ذکر توضیحاتی دربارۀ زندگینامۀ اشخاص مطرحشده در کتاب که شامل نام بزرگان علم بلاغت، مفسران قرآن، شعرا و نویسندگان و دیگر شخصیتها است. این موردها در پانوشت کتاب ذکر شده است. 5. در برخی از مواضع کتاب حقیقتی تاریخی و داستانی نهفته است که صاحبان سه رساله نیازی به نقل داستان ندیدهاند و گردآورندگان نیز به ذکر داستان نپرداختهاند، اما برای درک بهتر مطالب، لازم دیده شد که این داستانها در ترجمۀ کتاب و در پانوشت ذکر شود؛ بهطور مثال داستان ازدواج دو دختر پیامبر با دو پسر ابوالهب و دیگر وقایع مربوط به این داستان از این جمله است. نمونههای دیگر با مراجعه به پانوشت صفحات آشکار میشود. 6. برخی از واژگان و اصطلاحات به توضیح و تعریف اضافه نیاز داشت که در پانوشت به تعریف آن اقدام شد. بهطور مثال ذکر توضیحاتی دربارۀ شعرای جاهلی و مخضرمین و محدثین یا دیگر اصطلاحات. 7. گردآورندگان این سه رساله در قسمت تعلیقات کتاب، به کتب استفادهشدۀ خود ارجاع دقیق و جامعی نداشتهاند که با مراجعه به کتب مربوطه، ارجاع دقیق آنها در خود متن و در قسمت منابع و مآخذ ذکر شد.
۱۳۹۷
دانشگاه شهید بهشتی
قابل مطالعه فقط در پلتفرمهای بوکت
978-964-457-433-7