بدای از آموزههایی است که در میان ادیان ابراهیمی و نیز مذاهب اسلامی، فقط به مذهب شیعه نسبت داده شده است؛ هرچند مطابق برخی از احادیث، خداوند هیچ پیامبری را به سوی امتی نفرستاد مگر اینکه از او خواست از امتش، دربارۀ اعتقاد به بدای، اقرار بگیرد و اعتقاد و التزام به بدای مرتبهای از تعظیم و عبادت خداوند است که هیچ تعظیم و عبادت دیگری همتراز با آن قرار نمیگیرد. مجموعه رسایل البدای بر آن است متنهایی مصحَّح و مورد اعتماد را از نسخههای خطی رسالههای عربی و فارسی نوشتهشده دربارۀ بدای، در عصر صفویه و پس از آن، در اختیار نهد که زمینههای تحقیق دربارۀ این آموزۀ اعتقادی بیش از پیش فراهم آید. بر این اساس، در گام نخست، تصحیح چهارده رسالۀ خطی در قالب پنج دفتر و تالیف درآمدی بر مجموعه عرضه میشود. جلد اول این مجموعه درآمدی بر این دفترهای پنجگانه است که آموزۀ بدای در یهودیت و مسیحیت و نیز از دیدگاه اهل سنت و فرق منسوب به شیعه، شامل کیسانیه؛ زیدیه؛ غلات؛ اسماعیلیه، در آن بررسی میشود. در ادامه هم، نگاه اندیشمندان شیعی قبل از شیخ صدوق و بیش از سی شخصیت از اندیشمندان شیعی پس از وی بررسی شده است. در بخش آخر این درآمد، نوشتههای شیعی در باب بدای و رسالههایی که در دفترهای متعدد رسایل البدای منتشر خواهند شد معرفی میشود. دفتر نخست این مجموعه رسالۀ نبراس الضیای و تسوای السوای فی شرح باب البدای و اثبات جدوی الدعای محمد بن محمدباقر میرداماد (ف:1041 ق) را دربر دارد. چنانکه در مقدمۀ تصحیح خواهد آمد، میرداماد دستکم سهبار این رساله را تکمیل کرد اما این رساله همچنان ناقص مانده است. در تصحیح رسالۀ مورد اشاره، علاوه بر شناسایی بیش از چهل نسخۀ خطی از آن، هفده نسخه از آنها تهیه و از ده نسخه از آنها در روند تصحیح استفاده شد. دفتر دوم این مجموعه سه رساله را دربر میگیرد که در تصحیح آنها، از دوازده نسخۀ خطی برای مقابله استفاده شده است. ـ رساله فارسی بدای، نوشتۀ میرزا محمد بن حسن شَروانی (1098-1033 ق) ؛ ـ رساله عربی البدای، نوشتۀ غلامرضا بن عبدالعظیم کاشانی (تالیف: شوال 1099 ق)؛ ـ رساله فارسی بدای، نوشتۀ علامه محمدباقر بن محمدتقی مجلسی (1111-1033 ق). دفتر سوم این مجموعه سه رساله را دربر میگیرد که در تصحیح آنها، از هفت نسخۀ خطی برای مقابله استفاده شده است. ـ رساله فارسی بدای، نوشته محمدشفیع بن فرخ یا فرج گیلانی (تالیف: 1116 ق)؛ ـ رساله عربی سراج الهدی فی بدای حقیقه البدای، نوشتۀ محمدقاسم بن محمدرضا هزارجریبی (تالیف: 27 صفر 1111 ق و تکمیلشده بهقلم وی، در اوایل ذیحجۀ 1115 ق)؛ ـ رساله عربی انوار الهدی فی تحقیق البدای، نوشته سلیمان بن عبدالله بحرانی (1121- 1075 ق). دفتر چهارم این مجموعه سه رساله را دربر میگیرد که در تصحیح آنها، از پنج نسخۀ خطی برای مقابله استفاده شده است. ـ رساله فارسی بدای، منسوب به محمداشرف بن عبدالحسیب بن احمد بن زینالعابدین علوی عاملی (ف: 1133 یا 1145 ق)؛ ـ رساله عربی البدای، نوشته محمدخلیل بن محمداشرف حسینی قاینی اصفهانی قزوینی (تالیف: پیش از 1134 ق) ؛ ـ رساله فارسی بدای، نوشتۀ میرمحمدحسین بن محمدصالح خاتونآبادی (تالیف: ربیعالاول 1134 ق). دفتر پنجم این مجموعه چهار رساله را دربر میگیرد که در تصحیح آنها، شماری از نسخههای خطی برای مقابله استفاده شده است. ـ رسالۀ عربی الدرّه البیضای فی تحقیق معنی البدای، نوشته سید صدرالدین محمد بن محمد رضوی اصفهانی قمی همدانی (1160 - 1095 ق)؛ ـ رسالۀ فارسی بدای، تالیفشده پیش از 1183 ق و از مولفی ناشناخته؛ ـ رسالۀ عربی البدای، تالیفشده پیش از 1261 ق و بهقلم مولفی ناشناخته؛ ـ رسالۀ عربی البدای، نوشتۀ میرزا محمود بن علیاصغر طباطبایی (ف: 1310 ق).
نسخه چاپی موجود نمی باشد
ابراهیم نویی
بدای از آموزههایی است که در میان ادیان ابراهیمی و نیز مذاهب اسلامی، فقط به مذهب شیعه نسبت داده شده است؛ هرچند مطابق برخی از احادیث، خداوند هیچ پیامبری را به سوی امتی نفرستاد مگر اینکه از او خواست از امتش، دربارۀ اعتقاد به بدای، اقرار بگیرد و اعتقاد و التزام به بدای مرتبهای از تعظیم و عبادت خداوند است که هیچ تعظیم و عبادت دیگری همتراز با آن قرار نمیگیرد. مجموعه رسایل البدای بر آن است متنهایی مصحَّح و مورد اعتماد را از نسخههای خطی رسالههای عربی و فارسی نوشتهشده دربارۀ بدای، در عصر صفویه و پس از آن، در اختیار نهد که زمینههای تحقیق دربارۀ این آموزۀ اعتقادی بیش از پیش فراهم آید. بر این اساس، در گام نخست، تصحیح چهارده رسالۀ خطی در قالب پنج دفتر و تالیف درآمدی بر مجموعه عرضه میشود. جلد اول این مجموعه درآمدی بر این دفترهای پنجگانه است که آموزۀ بدای در یهودیت و مسیحیت و نیز از دیدگاه اهل سنت و فرق منسوب به شیعه، شامل کیسانیه؛ زیدیه؛ غلات؛ اسماعیلیه، در آن بررسی میشود. در ادامه هم، نگاه اندیشمندان شیعی قبل از شیخ صدوق و بیش از سی شخصیت از اندیشمندان شیعی پس از وی بررسی شده است. در بخش آخر این درآمد، نوشتههای شیعی در باب بدای و رسالههایی که در دفترهای متعدد رسایل البدای منتشر خواهند شد معرفی میشود. دفتر نخست این مجموعه رسالۀ نبراس الضیای و تسوای السوای فی شرح باب البدای و اثبات جدوی الدعای محمد بن محمدباقر میرداماد (ف:1041 ق) را دربر دارد. چنانکه در مقدمۀ تصحیح خواهد آمد، میرداماد دستکم سهبار این رساله را تکمیل کرد اما این رساله همچنان ناقص مانده است. در تصحیح رسالۀ مورد اشاره، علاوه بر شناسایی بیش از چهل نسخۀ خطی از آن، هفده نسخه از آنها تهیه و از ده نسخه از آنها در روند تصحیح استفاده شد. دفتر دوم این مجموعه سه رساله را دربر میگیرد که در تصحیح آنها، از دوازده نسخۀ خطی برای مقابله استفاده شده است. ـ رساله فارسی بدای، نوشتۀ میرزا محمد بن حسن شَروانی (1098-1033 ق) ؛ ـ رساله عربی البدای، نوشتۀ غلامرضا بن عبدالعظیم کاشانی (تالیف: شوال 1099 ق)؛ ـ رساله فارسی بدای، نوشتۀ علامه محمدباقر بن محمدتقی مجلسی (1111-1033 ق). دفتر سوم این مجموعه سه رساله را دربر میگیرد که در تصحیح آنها، از هفت نسخۀ خطی برای مقابله استفاده شده است. ـ رساله فارسی بدای، نوشته محمدشفیع بن فرخ یا فرج گیلانی (تالیف: 1116 ق)؛ ـ رساله عربی سراج الهدی فی بدای حقیقه البدای، نوشتۀ محمدقاسم بن محمدرضا هزارجریبی (تالیف: 27 صفر 1111 ق و تکمیلشده بهقلم وی، در اوایل ذیحجۀ 1115 ق)؛ ـ رساله عربی انوار الهدی فی تحقیق البدای، نوشته سلیمان بن عبدالله بحرانی (1121- 1075 ق). دفتر چهارم این مجموعه سه رساله را دربر میگیرد که در تصحیح آنها، از پنج نسخۀ خطی برای مقابله استفاده شده است. ـ رساله فارسی بدای، منسوب به محمداشرف بن عبدالحسیب بن احمد بن زینالعابدین علوی عاملی (ف: 1133 یا 1145 ق)؛ ـ رساله عربی البدای، نوشته محمدخلیل بن محمداشرف حسینی قاینی اصفهانی قزوینی (تالیف: پیش از 1134 ق) ؛ ـ رساله فارسی بدای، نوشتۀ میرمحمدحسین بن محمدصالح خاتونآبادی (تالیف: ربیعالاول 1134 ق). دفتر پنجم این مجموعه چهار رساله را دربر میگیرد که در تصحیح آنها، شماری از نسخههای خطی برای مقابله استفاده شده است. ـ رسالۀ عربی الدرّه البیضای فی تحقیق معنی البدای، نوشته سید صدرالدین محمد بن محمد رضوی اصفهانی قمی همدانی (1160 - 1095 ق)؛ ـ رسالۀ فارسی بدای، تالیفشده پیش از 1183 ق و از مولفی ناشناخته؛ ـ رسالۀ عربی البدای، تالیفشده پیش از 1261 ق و بهقلم مولفی ناشناخته؛ ـ رسالۀ عربی البدای، نوشتۀ میرزا محمود بن علیاصغر طباطبایی (ف: 1310 ق).
۱۳۹۹
دانشگاه شهید بهشتی
قابل مطالعه فقط در پلتفرمهای بوکت
978-964-457-503-7