آثار متعدد و متنوعی به فارسی از حکیم ناصرخسرو قبادیانی بلخی در دست است. دیوان شعر، سفرنامه، زادالمسافرین، جامعالحکمتین، گشایش و رهایش، وجه دین و خوان الاخوان مجموعۀ آثار علمی ناصرخسرو را تشکیل میدهند که هر یک از منظر علمی، ادبی و زبانی در کانون توجه قرار دارند. تالیفات علمی او که در شمار آثار علمی دورۀ اول زبان فارسی است از چند جهت اهمیت زیادی دارند: تالیف کتابهای علمی به زبان فارسی از مهمترین رویدادهایی است که در تاریخ زبان فارسی اتفاق افتاده است. به سبب این پدیدۀ مبارک، زبان فارسی به عنوان زبان علم به همراه زبان عربی در محافل علمی راه یافت و آثار ارزشمندی در علوم گوناگون به این زبان نوشته شد. تالیف آثار علمی به زبان فارسی موجب شد دایرۀ واژگانی این زبان گسترش یابد و ارکان آن قوام پذیرد و ظرفیت آن برای انتقال مفاهیم و موضوعات مختلف افزایش یابد. این جریان مهم علمی که به آرامی از سدۀ چهارم هجری با تالیف کتابهایی در تفسیر قرآن، جغرافیا، تاریخ و داروهای گیاهی آغاز شده بود در سدۀ پنجم یعنی روزگار ناصرخسرو عمق و بسط بیشتری پیدا کرد و آثار فارسی در بسیاری از علوم رایج آن روزگار تالیف شد. ناصرخسرو در بطن این جریان علمی قرار داشت و تالیفات متنوعی به فارسی پدید آورد. موضوع کتابهای علمی ناصرخسرو مباحث حکمی و کلامی است. شاکلۀ این مباحث را اصطلاحات متنوع علمی تشکیل میدهد که با زبانی مستدل و منسجم مفاهیم و پیامهای اعتقادی و حکمی مولف را به مخاطبان منتقل میکند. برای تدوین این کتابها مولف میبایست چندان در موضوع کتاب و همچنین زبان فارسی اشراف داشته باشد تا بتواند آن را برای تبیین این موضوعات علمی به کار گیرد و با وضع اصطلاحات و دقایق، مفاهیم علمی خود را شرح دهد، چنانکه مخاطب خود را اقناع کند. ناصرخسرو در این آثار کوشیده است، ضمن آنکه استادانه و مستدل مباحث علمی خود را بیان کند، ساختار زبان فارسی را بهطور کامل حفظ کند و دایرۀ واژگانی و اصطلاحاتی پرشمار و متنوعی را پدید آورد. آثار علمی ناصرخسرو از نظر زبانی اهمیت خاصی دارد، زیرا وی به اقتضای موضوع این تالیفات، مفردات و ترکیبات لغوی و اصطلاحات علمی فراوان و متنوعی بهکار برده است. آثار وی مجموعۀ باارزشی از مفردات و اصطلاحات فارسی است که هم در آن روزگار موجب قوام این زبان شد و هم امروز مجال مناسبی در اختیار نویسندگان فارسی زبان قرار داده است، تا با استفاده از آنها بکوشند به اقتضای شرایط این روزگار حریم مناسبی برای پاسداشت زبان فارسی پدید آورند. تالیفات ناصرخسرو از نظر علمی نیز درخور توجه است. چنانکه اشاره شد موضوع آثار علمی وی مباحث حکمی و مسایل اعتقادی است. بخش چشمگیری از کتابهای ناصرخسرو در شرح اعتقادات اسماعیلیه نوشته شده است. اسماعیلیه یکی از فرقههای شیعی است که در دورهای طولانی در غرب و شرق بلاد اسلامی نفوذ یافت و در عرصههای علمی، فرهنگی، دینی و سیاسی تاثیر زیادی در جهان اسلام برجای گذاشت. تشکیلات مخفی و پیچیدۀ اسماعیلیان از سویی و غرضورزی و کینهخواهی دشمنان آنان از سوی دیگر موجب شده تاریخ و عقاید این فرقه در پردۀ ابهام بماند و زوایا و دقایق آن بهروشنی تبیین نشود. آثار ناصرخسرو از این جهت اهمیّت بسیار دارد که وی به عنوان یکی از نظریهپردازان و عالمان اسماعیلی در دستگاه آنان به مقام حجّت رسید و آثاری را در شرح اعتقادات آنها پدید آورد. این تالیفات در کنار معدود آثاری که از اسماعیلیه بدون دخل و تصرّف به دست ما رسیده است در شمار مهمترین منابع اسماعیلیه قرار دارد که شفاف و روشن است و بدون تصرّف دیگران میتواند بخش زیادی از اعتقادات آنها را در اختیار ما قرار دهد. یکی از آثار مهم ناصرخسرو خوان الاخوان است. این کتاب در شمار تالیفات علمی اوست و از جهات مختلف بااهمیّت است. خوان الاخوان که دربارۀ ویژگیهای آن در مقدّمه کتاب صحبت شده است، در شناخت زبان و تبیین آرا و عقاید ناصرخسرو جایگاه و نقش مهمّی دارد. بدین جهت به مناسبت برگزاری همایش هزارۀ حکیم ناصرخسرو قبادیانی (تاریخ برگزاری 20 و 21 اردیبهشت 1394) بر آن شدیم تصحیح این متن را، که در شمار طرحهای پژوهشی قطب علمی تحقیق در متون حکمی و عرفانی دانشگاه اصفهان قرار داشت، بر اجرای دیگر طرحهای پژوهشی مقدم شماریم و زمینۀ نشر آن را به حول و قوۀ الهی فراهم آوریم.
نسخه چاپی موجود نمی باشد
حکیم ناصرخسرو قبادیانی
سید علیاصغر میرباقریفرد , احسان رییسی
آثار متعدد و متنوعی به فارسی از حکیم ناصرخسرو قبادیانی بلخی در دست است. دیوان شعر، سفرنامه، زادالمسافرین، جامعالحکمتین، گشایش و رهایش، وجه دین و خوان الاخوان مجموعۀ آثار علمی ناصرخسرو را تشکیل میدهند که هر یک از منظر علمی، ادبی و زبانی در کانون توجه قرار دارند. تالیفات علمی او که در شمار آثار علمی دورۀ اول زبان فارسی است از چند جهت اهمیت زیادی دارند: تالیف کتابهای علمی به زبان فارسی از مهمترین رویدادهایی است که در تاریخ زبان فارسی اتفاق افتاده است. به سبب این پدیدۀ مبارک، زبان فارسی به عنوان زبان علم به همراه زبان عربی در محافل علمی راه یافت و آثار ارزشمندی در علوم گوناگون به این زبان نوشته شد. تالیف آثار علمی به زبان فارسی موجب شد دایرۀ واژگانی این زبان گسترش یابد و ارکان آن قوام پذیرد و ظرفیت آن برای انتقال مفاهیم و موضوعات مختلف افزایش یابد. این جریان مهم علمی که به آرامی از سدۀ چهارم هجری با تالیف کتابهایی در تفسیر قرآن، جغرافیا، تاریخ و داروهای گیاهی آغاز شده بود در سدۀ پنجم یعنی روزگار ناصرخسرو عمق و بسط بیشتری پیدا کرد و آثار فارسی در بسیاری از علوم رایج آن روزگار تالیف شد. ناصرخسرو در بطن این جریان علمی قرار داشت و تالیفات متنوعی به فارسی پدید آورد. موضوع کتابهای علمی ناصرخسرو مباحث حکمی و کلامی است. شاکلۀ این مباحث را اصطلاحات متنوع علمی تشکیل میدهد که با زبانی مستدل و منسجم مفاهیم و پیامهای اعتقادی و حکمی مولف را به مخاطبان منتقل میکند. برای تدوین این کتابها مولف میبایست چندان در موضوع کتاب و همچنین زبان فارسی اشراف داشته باشد تا بتواند آن را برای تبیین این موضوعات علمی به کار گیرد و با وضع اصطلاحات و دقایق، مفاهیم علمی خود را شرح دهد، چنانکه مخاطب خود را اقناع کند. ناصرخسرو در این آثار کوشیده است، ضمن آنکه استادانه و مستدل مباحث علمی خود را بیان کند، ساختار زبان فارسی را بهطور کامل حفظ کند و دایرۀ واژگانی و اصطلاحاتی پرشمار و متنوعی را پدید آورد. آثار علمی ناصرخسرو از نظر زبانی اهمیت خاصی دارد، زیرا وی به اقتضای موضوع این تالیفات، مفردات و ترکیبات لغوی و اصطلاحات علمی فراوان و متنوعی بهکار برده است. آثار وی مجموعۀ باارزشی از مفردات و اصطلاحات فارسی است که هم در آن روزگار موجب قوام این زبان شد و هم امروز مجال مناسبی در اختیار نویسندگان فارسی زبان قرار داده است، تا با استفاده از آنها بکوشند به اقتضای شرایط این روزگار حریم مناسبی برای پاسداشت زبان فارسی پدید آورند. تالیفات ناصرخسرو از نظر علمی نیز درخور توجه است. چنانکه اشاره شد موضوع آثار علمی وی مباحث حکمی و مسایل اعتقادی است. بخش چشمگیری از کتابهای ناصرخسرو در شرح اعتقادات اسماعیلیه نوشته شده است. اسماعیلیه یکی از فرقههای شیعی است که در دورهای طولانی در غرب و شرق بلاد اسلامی نفوذ یافت و در عرصههای علمی، فرهنگی، دینی و سیاسی تاثیر زیادی در جهان اسلام برجای گذاشت. تشکیلات مخفی و پیچیدۀ اسماعیلیان از سویی و غرضورزی و کینهخواهی دشمنان آنان از سوی دیگر موجب شده تاریخ و عقاید این فرقه در پردۀ ابهام بماند و زوایا و دقایق آن بهروشنی تبیین نشود. آثار ناصرخسرو از این جهت اهمیّت بسیار دارد که وی به عنوان یکی از نظریهپردازان و عالمان اسماعیلی در دستگاه آنان به مقام حجّت رسید و آثاری را در شرح اعتقادات آنها پدید آورد. این تالیفات در کنار معدود آثاری که از اسماعیلیه بدون دخل و تصرّف به دست ما رسیده است در شمار مهمترین منابع اسماعیلیه قرار دارد که شفاف و روشن است و بدون تصرّف دیگران میتواند بخش زیادی از اعتقادات آنها را در اختیار ما قرار دهد. یکی از آثار مهم ناصرخسرو خوان الاخوان است. این کتاب در شمار تالیفات علمی اوست و از جهات مختلف بااهمیّت است. خوان الاخوان که دربارۀ ویژگیهای آن در مقدّمه کتاب صحبت شده است، در شناخت زبان و تبیین آرا و عقاید ناصرخسرو جایگاه و نقش مهمّی دارد. بدین جهت به مناسبت برگزاری همایش هزارۀ حکیم ناصرخسرو قبادیانی (تاریخ برگزاری 20 و 21 اردیبهشت 1394) بر آن شدیم تصحیح این متن را، که در شمار طرحهای پژوهشی قطب علمی تحقیق در متون حکمی و عرفانی دانشگاه اصفهان قرار داشت، بر اجرای دیگر طرحهای پژوهشی مقدم شماریم و زمینۀ نشر آن را به حول و قوۀ الهی فراهم آوریم.
۱۳۹۷
دانشگاه شهید بهشتی
قابل مطالعه فقط در پلتفرمهای بوکت
978-964-457-422-1